Barometer

Je hebt mensen die familiestukken erven (zoals bij de Kempermannen) en je hebt mensen die hun erfstukken gewoon kopen. Dat lijkt een ingewikkelde zin maar in mijn geval komt het hier wel op neer. Onlangs kochten wij namelijk een barometer die in een ver verleden gemaakt is door een van mijn voorouders. Je zou dus kunnen zeggen dat ik een familie-erfstuk heb gekocht. Op de afgelopen familiedag vertelden wij het verhaal van deze barometer en waarom wij deze gekocht hebben, aan Bernard en die zei: zou je dat eens op willen schrijven voor de website ? Vandaar dus dit verhaaltje, dat deze keer niet over de Kempermannen gaat maar over mijn familie.

Het verhaal bij onze barometer speelt dus in een ver verleden. Uit familieverhalen van mijn moeder wist ik dat haar familie uit Zierikzee komt. Heel vroeger, zo’n 250 jaar geleden, kwam er een Italiaan uit Milaan naar Zierikzee die daar met een Nederlands meisje trouwde. Dat stel werden de voorouders van mijn moeder. De Italiaan (hij heette Joseph Franzi) had een bijzonder beroep: hij was barometermaker. 

Eerste vraag: waarom komt een Italiaanse barometermaker naar Nederland ? Hier kom je terecht in allerlei immigrantenverhalen. De Afghanen van nu waren natuurlijk niet de eersten die hierheen kwamen. Om het bij de Italianen te houden: die kwamen in het verleden met allerlei beroepen naar Nederland, beroepen die te maken hadden met wat zij in Italië al kenden en wat hier nog niet was. Tegenwoordig kan je daarbij denken aan Italiaanse ijsmakers, maar vroeger waren de Italiaanse handelaren bijvoorbeeld makers van barometers, handelaren in uit hout gesneden beeldjes (voor de van Galen’s: denk aan het kastje met de beeldjes van de H. Familie, dat ook van Italiaanse herkomst is), en terrazzo-makers die alles wisten van natuurstenen en marmeren vloeren.

Maar terug naar het barometer-maken. Wat is er Italiaans aan een barometer ? Voor de tijd van de weerberichten was een barometer hét instrument om de verandering van het weer op af te lezen. Van oudsher is het maken van barometers een Italiaans specialisme en dat komt door de uitvinding van de zogenaamde ‘buis van Torricelli’. De Italiaan Torricelli bedacht dat de luchtdruk in de atmosfeer  bepaalt hoe het weer is. Wil je weten of het weer verandert dan moet je zien of de luchtdruk verandert. Op het weerbericht van het KNMI hoor je ook over hoge en lage drukgebieden en wat dat voor het weer van morgen betekent. De vraag van Torricelli was: hoe meet ik de luchtdruk ? en zijn oplossing was ‘de buis van Torricelli’. Hij deed water in een smalle glazen buis en keek of het water steeg of daalde al naar gelang de luchtdruk. Het probleem was wel dat er een buis van meer dan 10 meter nodig was om het verschil in luchtdruk te kunnen zien. De eerste buis met water stak dan ook boven zijn dak uit. Bovenin liet hij een houten mannetje drijven dat bij mooi weer vrolijk boven zijn huis dobberde. Leuk, maar niet praktisch in de praktijk. De buis moest korter om de luchtdruk gewoon in huis te kunnen aflezen. Het water verving hij daarom door het zwaardere kwik, toen hoefde de buis nog maar iets meer dan een meter te zijn. Het kwikniveau stijgt en daalt dan al naar gelang de luchtdruk, en door de stand van het kwik dagelijks af te lezen kan je zien hoe de luchtdruk verandert en of het mooier of slechter weer wordt. Dat was nuttige kennis voor iedereen die van het weer afhankelijk is: boeren en schippers bijvoorbeeld.

Met die uitvinding gingen Italianen door heel Europa en rond 1800 was er geen havenstad in Nederland waar niet een Italiaanse verkoper van barometers was (Harlingen had Anthony del Grosso). Inmiddels is de situatie wat barometers betreft helemaal veranderd. Kwik mag in nieuwe barometers niet langer gebruikt worden en barometers kunnen door een ander procedé (vacuum) veel kleiner gemaakt worden dan vroeger. 

Toen we eens in Zierikzee waren merkten we dat er nog een barometer van Joseph Franzi bestond, hij hing daar in een museum. Het was een smal en hoog exemplaar, de buizen van de barometer (en de thermometer die er ook bij zat) gevuld met kwik. Mooi ding, zeiden we, en jammer dat zoiets niet in de familie is doorgegeven zoals de Heiligenberg-en met van alles wel hebben gedaan. 

Nu komen we aan een paar weken geleden. Tot onze verbazing ontdekt Wim opeens dat er een barometer van Joseph Franzi op een veiling te koop is. Wat te doen, kopen ? We bekijken de barometer bij het veilinghuis en vinden het een mooi exemplaar. Spannend zo’n online veiling ! maar het bieden lukt en we krijgen de barometer voor een goede prijs. Het vervoer naar huis is nog even spannend want hij moet rechtop vervoerd worden om het kwik er niet uit te laten lopen. Inmiddels hangt de barometer bij ons thuis, we kijken dagelijks hoe het weer gaat worden (klopt altijd!) en hoe de temperatuur is. Zo zie je maar: je kan een erfstuk krijgen, maar ook gewoon een erfstuk kopen ! 

Ida.